İbrahim Gülşenî Divanında Tezat Sanatı Kullanımları Uses of The Art of Contrast

Tezat sanatı, anlamı güzelleştirerek anlatılmak istenilen düşünceyi daha etkili dile getirmek için kullanılan bir edebi sanattır. Belagat ilminin bedii alanında anlam sanatları içerisinde değerlendirilmektedir. sanatına, tıbak, tatbik, mutabakat, mütezad da denmektedir. Kuran-ı Kerim’de ve dini içerikli metinlerde zıtlıklar önemli yer tutmaktadır. Bunun yansıması olarak dinî-tasavvufî şiirlerin kavram dünyasının temelinde tezat sanatının kullanımı doğal süreç gelişmiştir. Kâinatta her şey zıddıyla kaimdir düşüncesiyle temalı manzum eserlerde sanatı yoğun şekilde zengin kelime dağarcığı ile kullanılmıştır. Klasik dönemde ilgili bilgilerin belagat eserleri içinde aldığı görülmektedir. Günümüzde ise bu bilgiler edebiyat bilimi edebî sanatlar hakkında yazılan kitaplarda bulunmaktadır. Doğrudan müstakil çalışmaların sayısı hayli azdır. İbrahim Gülşenî, kendisinin vefatından sonra tesis edilen Gülşenîlik tarikatının lideri olan mutasavvıftır. Halk tarafından çok sevilmiş, yaşadığı coğrafyaların yönetici sınıfından ilgi hürmet görmüştür. Aynı zamanda üretken şairdir. Türkçe Arapça Divanları birlikte özellik yaklaşık kırk bin beyitten oluşan Farsça kaleme alınmış Manevi adlı eseri Bunlarında haricinde Pendnâme, Çoban-nâme, Tahkikat-ı Makâmât-ı İlâhî Kıdemnâme mevcuttur. Sadece Divan ’ında 1280 gazel, 1 mesnevi, 5 tuyuğ murabba Mutasavvıf kimliği ön plana çıkan Gülşenî eserlerinde tasavvuf konularını ele almaktadır. ’ındaki şiirlerinde genelinde Yunus Emre’nin lirik sade anlatımına yaklaşmaktadır. Kimi şiirlerini Edebiyatının klasik mazmunlarıyla nispeten ağdalı dille Şiirlerini düşüncelerini anlatmak, hali coşkunluğu aktarmak araç kullanmıştır. Bu çalışma kapsamında sanatına ilişkin günümüze kadar gelen derlenmiştir. Ayrıca kullanımları değerlendirilmiştir. verilen bilgilerden Divanı’ndaki kullandığı örnekleri incelenmiştir. inceleme neticesinde Gülşenî’nin şiirlerinin tespit edilebilmesi veriler ortaya konmuştur. Âyetlerle dini-tasavvufi terminolojide bulan evvel ahir, zâhir bâtın, ölmek dirilmek, vahdet kesret, hayır şer gibi zıt kavramların Divanı’nda alan şiirlerle örtüştüğü edilmiştir. Divan’da sık tezatların kullanım çeşitlilikleri örneklerle açıklanmış, tezatlar, sayıları sunulmuştur. Tezatlar sıklıkları göz önünde bulundurularak düşünce dünyası araştırılmış, tasavvufi Edebiyat mazmunlarının açıklama yollarından biri kullanıldığı konulmuştur.